Ubuntu Manpage: mtools - narzędzia dostępu do dysków DOS w Uniksie

Nazwa

       mtools - narzędzia dostępu do dysków DOS w Uniksie

Wstęp

       Mtools  jest  zbiorem  narzędzi  pozwalających  systemom  uniksowym na operowanie plikami systemu MS-DOS:
       odczyt, zapis i przemieszczanie plików położonych na systemie plików MS-DOS (zwykle dyskietce). Gdy  jest
       to  uzasadnione, każdy z programów usiłuje emulować odpowiednie polecenie MS-DOS. Nie są jednak emulowane
       zbędne ograniczenia i osobliwości DOS-u. Na przykład, możliwe jest  przesuwanie  podkatalogów  z  jednego
       podkatalogu do innego.

       Mtools  wystarczają do zapewnienia dostępu do systemów plikowych MS-DOS. Na przykład, polecenia takie jak
       mdir a: działają na napędzie a: bez uprzedniego montowania (dołączania) czy inicjacji (zakładając, że  na
       maszynie  działa  domyślny  plik  `/etc/mtools.conf'.  Przy  pomocy  mtools  można zmieniać dyskietki bez
       potrzeby ich dołączania i odłączania.

Skąd wziąć mtools

       Mtools można znaleźć w następujących miejscach (i ich mirrorach):

          http://ftp.gnu.org/gnu/mtools/mtools-4.0.48.tar.gz

       Łaty mają nazwy mtools-wersja-ddmm.taz, gdzie wersja oznacza wersję podstawową,  dd  -  dzień,  a  mm   -
       miesiąc. Z powodu braku miejsca zwykle pozostawiam jedynie najnowszą łatę.

       Pod  adresem info-mtools @ gnu.org jest lista dyskusyjna. Proszę przesyłać wszystkie zgłoszenia błędów na
       tę listę. Można zapisać się na listę https://lists.gnu.org/mailman/listinfo/info-mtools.  (Uwaga:  proszę
       usunąć  odstępy  przed  i  po znaku "@". Pozostawiono je dla oszukania spambotów). Zawiadomienia o nowych
       wersjach mtools, oprócz przesyłania na ogłoszeniowe grupy Linuksa, będą również  wysyłane  na  tę  listę.
       Archiwum listy prowadzone jest na http://lists.gnu.org/pipermail/info-mtools/.

Wspólne cechy wszystkich poleceń mtools

Opcje i nazwy plików
Nazwy plików MS-DOS składają się z litery napędu, po której następuje dwukropek, podkatalog i nazwa
pliku. Tylko nazwa pliku jest obowiązkowa, litera napędu i podkatalog są opcjonalne. Nazwy plików bez
litery napędu odnoszą się do plików unixowych. Nazwy podkatalogów mogą używać zarówno separatora \ jak i
\. Użycie separatora \ lub znaków uogólniających wymaga otoczenia nazw znakami cytowania (apostrofami,
cudzysłowami) dla ochrony przed ich interpretacją przez powłokę. Jednakże znaki uogólniające w nazwach
plików unixowych nie powinny być cytowane, gdyż chcemy by powłoka je rozwinęła.

Procedury "wyszukiwania wzorców" wyrażeń regularnych stosują się do reguł uniksowych. Na przykład, *
oznacza wszystkie pliki DOSowe (zamiast *.*). Bity określające atrybuty pliku (archiwalny, ukryty,
tylko-do-odczytu, systemowy) podczas wyszukiwania wzorca są ignorowane.

Wszystkie opcje używają znaku - (minus) jako pierwszego znaku, nie zaś / (ukośnika), jak mógłbyś się
spodziewać w DOSie.

Większość poleceń mtools pozwala na użycie wielu nazw plików jako parametrów, co nie jest zgodne z
konwencjami DOSu, ale jest przyjaźniejsze dla użytkownika.

Większość poleceń mtools może przyjmować opcje instruujące je jak radzić sobie z kolizjami nazw. Więcej
informacji w rozdziale pt. Kolizje nazw.

Wszystkie polecenia akceptują opcję -i, która pozwala podać plik obrazu (zob. rozdział pt. Litery
napędów).

Wszystkie polecenia akceptują opcję -V wyświetlającą wersję, a większość również opcję -v przełączającą
tryb wyświetlania szczegółów (verbose). Patrz sekcja Polecenia, gdzie umieszczono szczegółowy opis opcji
charakterystycznych dla poszczególnych poleceń.

Litery napędów
Znaczenie liter napędów zależy od konfiguracji sprzętowej. Przy większości konfiguracji jednak, napęd A
jest pierwszym napędem dyskietek, napęd B drugim napędem dyskietek (jeśli jest dostępny), napęd J jest
napędem Jaz (jeśli dostępny), zaś napęd Z - napędem typu Zip (jeśli dostępny). W systemach, gdzie nazwa
urządzenia pochodzi od identyfikatora SCSI, napęd Jaz przyjmowany jest za 4 obiekt SCSI, a Zip za SCSI 5
(domyślne ustawienia fabryczne). W Linuksie, w przypadku obu tych napędów, przyjmuje się, że jest to
drugi napęd szyny SCSI (/dev/sdb). Ustawienia domyślne mogą być zmienione przez zmianę pliku
konfiguracyjnego (patrz opis konfiguracji w mtools(5)).

Litera dysku : (dwukropek) ma specjalne znaczenia. Jest używana do uzyskania dostępu do plików, które są
wprost podane w linii poleceń za pomocą opcji -i.

Przykład:

mcopy -i my-image-file.bin ::file1 ::file2 .

Kopiuje to file1 i file2 z pliku obrazu (my-image-file.bin) do katalogu /tmp.

Można także podać offset w pliku obrazu przez dodanie do nazwy pliku @@offset.

Przykład:

mcopy -i my-image-file.bin@@1M ::file1 ::file2 .

Powyższe zaczyna szukać obrazu w pliku od offsetu 1M zamiast od początku pliku.

Rozmiary i przesunięcia
Pewne polecenia, takie jak mformat, pozwalają na podanie rozmiaru dysku twardego.

Rozmiar jest liczbą, po której następuje opcjonalny przyrostek oznaczający jednostkę.

Liczba jest interpretowana jako szesnastkowa, gdy zaczyna się od 0x, jako ósemkowa, gdy zaczyna się od
cyfry 0 lub jako dziesiętna, gdy zaczyna się jakąkolwiek inną cyfrą.

Obsługiwane są następujące jednostki:

* S sektory (512-bajtowe)

* K Kilobajty

* M Megabajty

* G Gigabajty

* T Terabajty

Jeśli nie poda się jednostki, domyślna zależy od kontekstu. Opcja T programu mformat oraz opcja l
mpartition zakłada domyślnie sektory, natomiast we wszystkich pozostałych miejscach (opcja omshowfat,
opcja konfiguracyjna napędu offset i opcja konfiguracyjna napędu data_map) przyjmowane są bajty.

Bieżący katalog roboczy
Polecenie mcd jest używane do ustawienia urządzenia i bieżącego katalogu (odnoszącego się do systemu
plikowego MS-DOS). Jeśli nie zostanie użyte to domyślnym katalogiem jest A:/. Jednak w przeciwieństwie do
MS-DOS-u, istnieje tylko jeden katalog roboczy dla wszystkich napędów, nie zaś po jednym na napęd. Co
więcej, jeśli ustawi się napęd ::/, mtools nie zapamięta powiązanego pliku obrazu, a tylko fakt, że
działa się na pliku obrazu.

Długie nazwy plików VFAT
Niniejsza wersja mtools obsługuje długie nazwy plików stosowane w VFAT. Jeśli unixowa nazwa pliku jest
zbyt długa, by zmieścić się w krótkiej nazwie DOSu, zachowywana jest jako długa nazwa VFAT i tworzona
jest towarzysząca jej krótka nazwa. Tę krótką nazwę widzisz sprawdzając dysk DOSem w wersji wcześniejszej
niż 7.0. Poniższe zestawienie pokazuje kilka przykładów krótkich nazw:

Długa nazwa Nazwa MS_DOS Powód zmiany nazwy ----------- ------------ ----------------------- ToJestTest TOJEST~1 zbyt długa nazwa pliku alain.knaff ALAIN~1.KNA za długie rozszerzenie prn.txt PRN~1.TXT PRN jest nazwą urządzenia .abc ABC~1 pusta nazwa pliku hot+cold HOT_CO~1 niedozwolony znak

Jak widać, w celu uzyskania krótkiej nazwy zastosowano następujące przekształcenia:

* Niedozwolone znaki są zastąpione podkreśleniem. Znakami zabronionymi są: ;+=[]',\"*\<>/?:|.

* Usunięte są dodatkowe kropki, które nie mogą być zinterpretowane jako główny separator
nazwy/rozszerzenia.

* Tworzony jest licznik dla przyrostka ~n,

* Nazwa skracana jest tak, by spełnić ograniczenie 8+3.

Początkowa, uniksowa nazwa pliku (długa lub krótka) zwana jest również nazwą pierwotną lub główną
(primary), zaś pochodząca od niej nazwa krótka zwana jest wtórną lub dodatkową (secondary).

Przykład:

mcopy /etc/motd a:Reallylongname

Mtools utworzą wpis w VFAT dla `DlugaNazwa' i użyją `DLUGANAZ' jako nazwy krótkiej. `DlugaNazwa' jest
tutaj nazwą główną, zaś `DLUGANAZ' nazwą dodatkową.

mcopy /etc/motd a:motd

`motd' spełnia ograniczenia stawiane nazwom pliku DOS. Mtools nie musi tworzyć z niej innej nazwy. Nazwą
pierwotną jest `motd', a nie ma nazwy wtórnej.

W skrócie: nazwą główną jest długa nazwa, jeśli taka istnieje, lub krótka nazwa, jeśli nie ma długiej
nazwy.

Mimo, iż VFAT jest dużo elastyczniejszy niż FAT, nawet w nim nadal istnieją niedopuszczalne nazwy plików.
Pozostały jeszcze niektóre niedozwolone znaki (\"*\<>/?:|), zaś nazwy urządzeń w dalszym ciągu są
zarezerwowane.

Nazwa uniksowa Długa nazwa Powód zmiany ------------- ----------- ------------------------- prn prn-1 PRN jest nazwą urządzenia ab:c ab_c-1 niedozwolony znak

Jak widać, w przypadku niedozwolonej długiej nazwy, wykonywane są następujące przekształcenia:

* Niedozwolone znaki zastępowane są podkreśleniami,

* Tworzony jest licznik dla przyrostka ~n,

Kolizje nazw
Podczas zapisu pliku na dysk, jego długa lub krótka nazwa może kolidować z nazwą istniejącego pliku lub
katalogu. Może się to zdarzyć dla każdego z poleceń tworzących nowy katalog lub wpis w katalogu, takiemu
jak mcopy, mmd, mren, mmove. W przypadku kolizji nazw polecenia mtools pytają o sposób postępowania.
Oferują kilka możliwości:

overwrite
Nadpisuje istniejący plik. Nie jest możliwe nadpisanie katalogu plikiem.

rename
Zmienia nazwę nowo tworzonego pliku. Mtools pytają o nową nazwę pliku.

autorename
Zmienia nazwę nowo tworzonego pliku. Mtools wybierają same nazwę, bez pytania.

skip Pomiń ten plik, zajmij się następnym (jeśli jest).

By wybrać jedną z powyższych akcji, po zachęcie ze strony polecenia, wpisz jej pierwszą literę. Jeśli
użyjesz małej litery, to akcja będzie się odnosić wyłącznie do tego pliku; użycie dużej litery spowoduje
zastosowanie danej akcji do wszystkich plików bez dalszych pytań.

Można również wybrać akcje (dla wszystkich plików) w linii poleceń, przy wywołaniu mtools:

-D o Domyślnie nadpisuje nazwy pierwotne.

-D O Domyślnie nadpisuje nazwy wtórne.

-D r Domyślnie zmienia nazwę pierwotną.

-D R Domyślnie zmienia nazwę wtórną.

-D a Domyślnie automatycznie zmienia nazwę pierwotną.

-D A Domyślnie automatycznie zmienia nazwę wtórną.

-D s Domyślnie przeskocz nazwę pierwotną.

-D S Domyślnie przeskocz nazwę wtórną.

-D m Pytaj użytkownika, co zrobić z nazwą pierwotną.

-D M Pytaj użytkownika, co zrobić z nazwą wtórną.

Zauważ, że w linii poleceń przełączniki małe/duże odróżniają polecenia dla nazwy pierwotnej/wtórnej,
podczas gdy przy wyborze interakcyjnym małe/duże różnicują zakres: tym-razem/zawsze.

Nazwa pierwotna jest nazwą wyświetlaną w Windows 95 lub Windows NT, tj. nazwą długą, jeśli takowa
istnieje, w przeciwnym razie krótką. Nazwa wtórna jest nazwą "ukrytą", tj. nazwą krótką jeśli istnieje
długa.

Przy domyślnym sposobie działania mtools użytkownik jest proszony o reakcję w przypadku kolizji nazw
pierwotnych, zaś nazwy wtórne zmieniane są automatycznie.

Jeśli kolizja nazw zdarzy się w katalogu Unixa, mtools pytają tylko czy nadpisać plik, czy go pominąć.

Rozróżnianie dużych i małych liter w systemie VFAT
System plików VFAT potrafi zapamiętać wielkość znaków (małe/duże litery) w nazwach plików. W tym samym
katalogu nie mogą jednak istnieć pliki o nazwach różniących się jedynie wielkością liter. Jeśli na
przykład zapisano plik o nazwie DlugaNazwaPliku w systemie plikowym VFAT, mdir pokaże go jako
DlugaNazwaPliku, a nie jako DlugaNazwapliku. Jednak polecenie odmówi dodania pliku DlugaNazwapliku do
tego samego katalogu, gdyż wielkość liter jest ignorowana przy sprawdzaniu kolizji.

System VFAT umożliwia przechowywanie wielkości liter nazwy pliku w bajcie atrybutu, jeśli wszystkie
litery tej nazwy są duże (bądź małe) oraz wszystkie litery rozszerzenia też są duże (lub odpowiednio,
małe). Mtools używają tej informacji do wyświetlania nazw plików oraz tworzenia nazw uniksowych przy
kopiowaniu (mcopy) do katalogu Unixa. Może to dawać nieoczekiwane efekty w odniesieniu do plików
zapisanych przy użyciu DOS w wersji wcześniejszej niż 7.0: nazwy takich plików będą w całości zamienione
na duże litery. Zachowanie to różni się od poprzedniej wersji mtools, która tworzyła nazwy plików
uniksowych złożone z małych liter.

Formatowanie o dużej gęstości
Mtools obsługują wiele sposobów formatowania, pozwalających na przechowywanie na dyskietce większej niż
zwykle ilości danych. W związku z różnymi możliwościami systemów operacyjnych, formaty te nie są
obsługiwane we wszystkich systemach. Mtools rozpoznają te formaty tam, gdzie są one obsługiwane.

W celu sformatowania takich dyskietek powinieneś użyć narzędzia odpowiedniego do systemu operacyjnego.
Dla Linuksa, odpowiednie narzędzia obsługi dyskietek można znaleźć w pakiecie fdutils w następujących
miejscach:

http://www.fdutils.linux.lu/.

Dalszych szczegółów szukaj w dokumentacji dołączonej do tego pakietu. Należy użyć superformat, by
sformatować dyskietkę w dowolnym z formatów oprócz XDF, oraz xdfcopy do formatowania XDF.

Więcej sektorów
Najstarszą metodą umieszczenia większej ilości danych na dyskietce jest użycie większej liczy sektorów i
cylindrów. Mimo, że standardowy format używa 80 cylindrów i 18 sektorów (na 3,5" dyskietkach dużej
gęstości), to możliwe jest użycie do 83 cylindrów (na większości napędów) i do 21 sektorów. Metoda ta
pozwala na zapisanie do 1743K na dyskietce 3,5"HD. Dyskietki o 21 sektorach są jednak dwukrotnie
wolniejsze od standardowych dyskietek o 18 sektorach, gdyż sektory są upakowane tak blisko siebie, że
zachodzi potrzeba ich przeplotu. Problem ten nie istnieje przy formatach o 20 sektorach.

Formaty te są obsługiwane przez liczne shareware'owe DOSowe programy narzędziowe takie jak fdformat i
vgacopy. W swej nieskończonej arogancji Bill Gate$ wierzył, że to on to wynalazł i nazwał je "dyskami
DMF" lub "Windows formatted disks". W rzeczywistości, rozwiązanie to istniało już od lat! Mtools
obsługują te formaty w Linuksie, SunOS oraz DELL Unix PC.

Większe sektory
Użycie większych sektorów umożliwia przekroczenie pojemności możliwej do uzyskania przy standardowych
sektorach 512-bajtowych. Powodem jest nagłówek sektora. Nagłówek sektora ma taki sam rozmiar, niezależnie
od liczby bajtów danych w sektorze. Możemy zatem zaoszczędzić nieco miejsca używając mniejszej liczby
większych sektorów. Na przykład, 1 sektor 4-kilobajtowy zabiera tylko jedno miejsce na nagłówek, podczas
gdy 8 sektorów po 512 bajtów ma 8 nagłówków, przy tej samej ilości danych użytkowych.

Metoda ta umożliwia przechowanie do 1992K na dyskietkach 3,5HD.

Mtools obsługują te formaty tylko w Linuksie.

2m
Format 2m został pierwotnie wynaleziony przez Ciriaco Garcia de Celis. On również używa większych niż
zwykle sektorów, by pomieścić więcej danych na dyskietce. Posługuje się jednak standardowym formatem (18
sektorów po 512 bajtów każdy) na pierwszym cylindrze, by ułatwić obsługę tych dyskietek w DOS-ie.
Faktycznie, metoda ta pozwala na użycie sektora startowego (bootsector) o standardowym rozmiarze,
zawierającego opis, jak powinna być odczytana reszta dyskietki.

Wadą tego rozwiązania jest to, że pierwszy cylinder może pomieścić mniej danych niż pozostałe. Niestety,
DOS potrafi obsługiwać wyłącznie dyskietki o tej samej ilości danych na każdej ścieżce. A zatem 2m ukrywa
fakt, iż pierwsza ścieżka zawiera mniej danych przez użycie shadow FAT. (Zwykle DOS przechowuje FAT w dwu
identycznych kopiach, dla dodatkowego bezpieczeństwa. XDF przechowuje tylko jedną kopię, ale mówi
DOS-owi, że przechowuje dwie. W ten sposób oszczędzane jest miejsce, jakie byłoby zajęte przez drugą
kopię FAT). Oznacza to również, że nie powinno się nigdy używać dyskietek 2m do zapisywania czegokolwiek
innego niż system plików DOS.

Mtools obsługują te formaty tylko w Linuksie.

XDF
XDF jest formatem dużej gęstości używanym przez OS/2. Umożliwia przechowywanie na dyskietce do 1840K.
Jest to mniej niż najlepsze formaty 2m, ale jego główną zaletą jest szybkość: 600 milisekund na ścieżkę.
Jest to szybciej niż dla formatu 21-sektorowego i prawie tak szybko jak dla standardowego formatu o 18
sektorach. Chcąc zapewnić dostęp do tych dyskietek, należy sprawdzić, że mtools zostały skompilowane z
obsługą XDF i ustawić zmienną use_xdf dla napędu w pliku konfiguracyjnym. Szczegóły można znaleźć w
rozdziałach Kompilowanie mtools i Różne zmienne. Szybki dostęp XDF osiągalny jest przy jądrze Linuksa
nowszym niż 1.1.34.

Mtools obsługuje ten format tylko w Linuksie.

Ostrzeżenie / Uwaga dystrybutorzy: mtools skompilowane pod jądrem Linuksa nowszym niż 1.3.34 nie będzie
działać przy starszym jądrze. Skompilowane jednak na starszym jądrze działa nadal na nowszym, z wyjątkiem
tego, że dostęp XDF jest wolniejszy. Zaleca się, by autorzy dystrybucji dołączali binaria mtools
skompilowane wyłącznie pod jądrze starszym niż 1.3.34, aż do ukazania się 2.0. Po ukazaniu się 2.0 mogą
(i powinny) być rozpowszechniane binaria mtools kompilowane pod nowszymi jądrami. Binaria mtools
kompilowane pod jądrami starszymi niż 1.3.24 nie będą działać przy żadnym z jąder 2.1 lub późniejszym.

Kody zakończenia
Wszystkie polecenia mtools zwracają 0 w przypadku powodzenia, 1 przy kompletnym niepowodzeniu lub 2 przy
częściowym. Wszystkie polecenia mtools przed pracą dokonują pewnych sprawdzeń poprawności, by upewnić
się, że dysk jest rzeczywiście dyskiem MS-DOS (a nie, powiedzmy, dyskiem systemu ext2 czy MINIX).
Kontrole te mogą odrzucić dyski częściowo uszkodzone, które mimo to mogą być czytelne. Można uniknąć tych
kontroli przez ustawienie zmiennej środowiska MTOOLS_SKIP_CHECK lub odpowiedniej zmiennej pliku
konfiguracyjnego (patrz rozdział Zmienne globalne w mtools(5)).

USTERKI
Niefortunnym efektem ubocznym odgadywania poprawnego urządzenia (przy obsługiwaniu wielu pojemności
dyskietek) jest sporadyczny komunikat o błędzie ze sterownika urządzenia. Może być on spokojnie
zignorowany.

Kod sprawdzający formatowanie zatyka się na dyskietkach 1.72M formatowanych przy użyciu mformat z mtools
wersji wcześniejszych niż 2.0.7. Należy ustawić zmienną środowiska MTOOLS_FAT_COMPATIBILITY (lub
odpowiednią zmienną pliku konfiguracyjnego, patrz Zmienne globalne w mtools(5)), by pominąć sprawdzanie
fat.

Autorstwo
Pierwotny kod (wersje do 2.0.7?) mtools był napisany przez Emmeta P. Graya (Texas, USA).

David C. Niemi dodał obsługę VFAT i pomógł w utrzymywaniu mtools.

Proces pakietowania mtools korzysta ze zmodyfikowanej wersji narzędzia texi2roff Beverly'ego A.
Erlebachera, w celu konwersji dokumentacji texi do stron podręcznika systemowego man.

Zobacz także

       floppyd_installtest mattrib mbadblocks  mcd  mcopy  mdel  mdeltree  mdir  mdoctorfat  mdu  mformat  minfo
       mkmanifest mlabel mmd mmount mmove mrd mren mshortname mshowfat mtoolstest mtype

TŁUMACZENIE

       Tłumaczenie   niniejszej   strony   podręcznika:  Robert  Luberda  <robert@debian.org>  i  Michał  Kułach
       <michal.kulach@gmail.com>

       Niniejsze tłumaczenie jest wolną dokumentacją. Bliższe informacje  o  warunkach  licencji  można  uzyskać
       zapoznając   się   z   GNU General Public License w wersji 3   lub  nowszej.  Nie  przyjmuje  się  ŻADNEJ
       ODPOWIEDZIALNOŚCI.

       Błędy w  tłumaczeniu  strony  podręcznika  prosimy  zgłaszać  na  adres  listy  dyskusyjnej  manpages-pl-
       list@lists.sourceforge.net.

mtools-4.0.48                                    22 lutego 2025                                        mtools(1)