Provided by: manpages-pl_4.13-4_all 
Nazwa
mtools - narzędzia dostępu do dysków DOS w Uniksie
Wstęp
Mtools jest zbiorem narzędzi pozwalających systemom uniksowym na operowanie plikami systemu MS-DOS:
odczyt, zapis i przemieszczanie plików położonych na systemie plików MS-DOS (zwykle dyskietce). Gdy jest
to uzasadnione, każdy z programów usiłuje emulować odpowiednie polecenie MS-DOS. Nie są jednak emulowane
zbędne ograniczenia i osobliwości DOS-u. Na przykład, możliwe jest przesuwanie podkatalogów z jednego
podkatalogu do innego.
Mtools wystarczają do zapewnienia dostępu do systemów plikowych MS-DOS. Na przykład, polecenia takie jak
mdir a: działają na napędzie a: bez uprzedniego montowania (dołączania) czy inicjacji (zakładając, że na
maszynie działa domyślny plik `/etc/mtools.conf'. Przy pomocy mtools można zmieniać dyskietki bez
potrzeby ich dołączania i odłączania.
Skąd wziąć mtools
Mtools można znaleźć w następujących miejscach (i ich mirrorach):
http://ftp.gnu.org/gnu/mtools/mtools-4.0.32.tar.gz
Łaty mają nazwy mtools-wersja-ddmm.taz, gdzie wersja oznacza wersję podstawową, dd - dzień, a mm -
miesiąc. Z powodu braku miejsca zwykle pozostawiam jedynie najnowszą łatę.
There is an mtools mailing list at info-mtools @ gnu.org . Please send all bug reports to this list.
You may subscribe to the list at https://lists.gnu.org/mailman/listinfo/info-mtools. (N.B. Please remove
the spaces around the "@". I left them there in order to fool spambots.) Announcements of new mtools
versions will also be sent to the list, in addition to the Linux announce newsgroups. The mailing list
is archived at http://lists.gnu.org/pipermail/info-mtools/
Wspólne cechy wszystkich poleceń mtools
Opcje i nazwy plików
Nazwy plików MS-DOS składają się z litery napędu, po której następuje dwukropek, podkatalog i nazwa
pliku. Tylko nazwa pliku jest obowiązkowa, litera napędu i podkatalog są opcjonalne. Nazwy plików bez
litery napędu odnoszą się do plików unixowych. Nazwy podkatalogów mogą używać zarówno separatora \ jak i
\. Użycie separatora \ lub znaków uogólniających wymaga otoczenia nazw znakami cytowania (apostrofami,
cudzysłowami) dla ochrony przed ich interpretacją przez powłokę. Jednakże znaki uogólniające w nazwach
plików unixowych nie powinny być cytowane, gdyż chcemy by powłoka je rozwinęła.
Procedury "wyszukiwania wzorców" wyrażeń regularnych stosują się do reguł uniksowych. Na przykład, *
oznacza wszystkie pliki DOSowe (zamiast *.*). Bity określające atrybuty pliku (archiwalny, ukryty,
tylko-do-odczytu, systemowy) podczas wyszukiwania wzorca są ignorowane.
Wszystkie opcje używają znaku - (minus) jako pierwszego znaku, nie zaś / (ukośnika), jak mógłbyś się
spodziewać w DOSie.
Większość poleceń mtools pozwala na użycie wielu nazw plików jako parametrów, co nie jest zgodne z
konwencjami DOSu, ale jest przyjaźniejsze dla użytkownika.
Większość poleceń mtools posiada opcje informujące je, jak obsługiwać kolizje nazw plików. Więcej
szczegółów znajdziesz w sekcji Kolizje nazw. Wszystkie polecenia akceptują opcję -V wyświetlającą wersję,
a większość również opcję -v przełączającą tryb wyświetlania szczegółów (verbose). Patrz sekcja
Polecenia, gdzie umieszczono szczegółowy opis opcji charakterystycznych dla poszczególnych poleceń.
Litery napędów
Znaczenie liter napędów zależy od konfiguracji sprzętowej. Przy większości konfiguracji jednak, napęd A
jest pierwszym napędem dyskietek, napęd B drugim napędem dyskietek (jeśli jest dostępny), napęd J jest
napędem Jaz (jeśli dostępny), zaś napęd Z - napędem typu Zip (jeśli dostępny). W systemach, gdzie nazwa
urządzenia pochodzi od identyfikatora SCSI, napęd Jaz przyjmowany jest za 4 obiekt SCSI, a Zip za SCSI 5
(domyślne ustawienia fabryczne). W Linuksie, w przypadku obu tych napędów, przyjmuje się, że jest to
drugi napęd szyny SCSI (/dev/sdb). Ustawienia domyślne mogą być zmienione przez zmianę pliku
konfiguracyjnego (patrz opis konfiguracji w mtools(5)).
Litera dysku : (dwukropek) ma specjalne znaczenia. Jest używana do uzyskania dostępu do plików, które są
wprost podane w linii poleceń za pomocą opcji -i.
Przykład:
mcopy -i my-image-file.bin ::file1 ::file2 .
Kopiuje to file1 i file2 z pliku obrazu (my-image-file.bin) do katalogu /tmp.
Można także podać offset w pliku obrazu przez dodanie do nazwy pliku @@offset.
Przykład:
mcopy -i my-image-file.bin@@1M ::file1 ::file2 .
Powyższe zaczyna szukać obrazu w pliku od offsetu 1M zamiast od początku pliku.
Bieżący katalog roboczy
Polecenie mcd jest używane do ustawienia urządzenia i bieżącego katalogu (odnoszącego się do systemu
plikowego MS-DOS). Jeśli nie zostanie użyte to domyślnym katalogiem jest A:/. Jednak w przeciwieństwie do
MS-DOS-u, istnieje tylko jeden katalog roboczy dla wszystkich napędów, nie zaś po jednym na napęd.
Długie nazwy plików VFAT
Niniejsza wersja mtools obsługuje długie nazwy plików stosowane w VFAT. Jeśli unixowa nazwa pliku jest
zbyt długa, by zmieścić się w krótkiej nazwie DOSu, zachowywana jest jako długa nazwa VFAT i tworzona
jest towarzysząca jej krótka nazwa. Tę krótką nazwę widzisz sprawdzając dysk DOSem w wersji wcześniejszej
niż 7.0. Poniższe zestawienie pokazuje kilka przykładów krótkich nazw:
Długa nazwa Nazwa MS_DOS Powód zmiany nazwy
----------- ------------ -----------------------
ToJestTest TOJEST~1 zbyt długa nazwa pliku
alain.knaff ALAIN~1.KNA za długie rozszerzenie
prn.txt PRN~1.TXT PRN jest nazwą urządzenia
.abc ABC~1 pusta nazwa pliku
hot+cold HOT_CO~1 niedozwolony znak
Jak widać, w celu uzyskania krótkiej nazwy zastosowano następujące przekształcenia:
* Niedozwolone znaki są zastąpione podkreśleniem. Znakami zabronionymi są: ;+=[]',\"*\<>/?:|.
* Usunięte są dodatkowe kropki, które nie mogą być zinterpretowane jako główny separator
nazwy/rozszerzenia.
* Tworzony jest licznik dla przyrostka ~n,
* Nazwa skracana jest tak, by spełnić ograniczenie 8+3.
Początkowa, uniksowa nazwa pliku (długa lub krótka) zwana jest również nazwą pierwotną lub główną
(primary), zaś pochodząca od niej nazwa krótka zwana jest wtórną lub dodatkową (secondary).
Przykład:
mcopy /etc/motd a:Reallylongname
Mtools utworzą wpis w VFAT dla `DlugaNazwa' i użyją `DLUGANAZ' jako nazwy krótkiej. `DlugaNazwa' jest
tutaj nazwą główną, zaś `DLUGANAZ' nazwą dodatkową.
mcopy /etc/motd a:motd
`motd' spełnia ograniczenia stawiane nazwom pliku DOS. Mtools nie musi tworzyć z niej innej nazwy. Nazwą
pierwotną jest `motd', a nie ma nazwy wtórnej.
W skrócie: nazwą główną jest długa nazwa, jeśli taka istnieje, lub krótka nazwa, jeśli nie ma długiej
nazwy.
Mimo, iż VFAT jest dużo elastyczniejszy niż FAT, nawet w nim nadal istnieją niedopuszczalne nazwy plików.
Pozostały jeszcze niektóre niedozwolone znaki (\"*\<>/?:|), zaś nazwy urządzeń w dalszym ciągu są
zarezerwowane.
Nazwa uniksowa Długa nazwa Powód zmiany
------------- ----------- -------------------------
prn prn-1 PRN jest nazwą urządzenia
ab:c ab_c-1 niedozwolony znak
Jak widać, w przypadku niedozwolonej długiej nazwy, wykonywane są następujące przekształcenia:
* Niedozwolone znaki zastępowane są podkreśleniami,
* Tworzony jest licznik dla przyrostka ~n,
Kolizje nazw
Podczas zapisu pliku na dysk, jego długa lub krótka nazwa może kolidować z nazwą istniejącego pliku lub
katalogu. Może się to zdarzyć dla każdego z poleceń tworzących nowy katalog lub wpis w katalogu, takiemu
jak mcopy, mmd, mren, mmove. W przypadku kolizji nazw polecenia mtools pytają o sposób postępowania.
Oferują kilka możliwości:
overwrite
Nadpisuje istniejący plik. Nie jest możliwe nadpisanie katalogu plikiem.
rename
Zmienia nazwę nowo tworzonego pliku. Mtools pytają o nową nazwę pliku.
autorename
Zmienia nazwę nowo tworzonego pliku. Mtools wybierają same nazwę, bez pytania.
skip Pomiń ten plik, zajmij się następnym (jeśli jest).
By wybrać jedną z powyższych akcji, po zachęcie ze strony polecenia, wpisz jej pierwszą literę. Jeśli
użyjesz małej litery, to akcja będzie się odnosić wyłącznie do tego pliku; użycie dużej litery spowoduje
zastosowanie danej akcji do wszystkich plików bez dalszych pytań.
Można również wybrać akcje (dla wszystkich plików) w linii poleceń, przy wywołaniu mtools:
-D o Domyślnie nadpisuje nazwy pierwotne.
-D O Domyślnie nadpisuje nazwy wtórne.
-D r Domyślnie zmienia nazwę pierwotną.
-D R Domyślnie zmienia nazwę wtórną.
-D a Domyślnie automatycznie zmienia nazwę pierwotną.
-D A Domyślnie automatycznie zmienia nazwę wtórną.
-D s Domyślnie przeskocz nazwę pierwotną.
-D S Domyślnie przeskocz nazwę wtórną.
-D m Pytaj użytkownika, co zrobić z nazwą pierwotną.
-D M Pytaj użytkownika, co zrobić z nazwą wtórną.
Zauważ, że w linii poleceń przełączniki małe/duże odróżniają polecenia dla nazwy pierwotnej/wtórnej,
podczas gdy przy wyborze interakcyjnym małe/duże różnicują zakres: tym-razem/zawsze.
Nazwa pierwotna jest nazwą wyświetlaną w Windows 95 lub Windows NT, tj. nazwą długą, jeśli takowa
istnieje, w przeciwnym razie krótką. Nazwa wtórna jest nazwą "ukrytą", tj. nazwą krótką jeśli istnieje
długa.
Przy domyślnym sposobie działania mtools użytkownik jest proszony o reakcję w przypadku kolizji nazw
pierwotnych, zaś nazwy wtórne zmieniane są automatycznie.
Jeśli kolizja nazw zdarzy się w katalogu Unixa, mtools pytają tylko czy nadpisać plik, czy go pominąć.
Rozróżnianie dużych i małych liter w systemie VFAT
System plików VFAT potrafi zapamiętać wielkość znaków (małe/duże litery) w nazwach plików. W tym samym
katalogu nie mogą jednak istnieć pliki o nazwach różniących się jedynie wielkością liter. Jeśli na
przykład zapisano plik o nazwie DlugaNazwaPliku w systemie plikowym VFAT, mdir pokaże go jako
DlugaNazwaPliku, a nie jako DlugaNazwapliku. Jednak polecenie odmówi dodania pliku DlugaNazwapliku do
tego samego katalogu, gdyż wielkość liter jest ignorowana przy sprawdzaniu kolizji.
System VFAT umożliwia przechowywanie wielkości liter nazwy pliku w bajcie atrybutu, jeśli wszystkie
litery tej nazwy są duże (bądź małe) oraz wszystkie litery rozszerzenia też są duże (lub odpowiednio,
małe). Mtools używają tej informacji do wyświetlania nazw plików oraz tworzenia nazw uniksowych przy
kopiowaniu (mcopy) do katalogu Unixa. Może to dawać nieoczekiwane efekty w odniesieniu do plików
zapisanych przy użyciu DOS w wersji wcześniejszej niż 7.0: nazwy takich plików będą w całości zamienione
na duże litery. Zachowanie to różni się od poprzedniej wersji mtools, która tworzyła nazwy plików
uniksowych złożone z małych liter.
Formatowanie o dużej gęstości
Mtools supports a number of formats which allow storage of more data on disk than usual. Due to different
operating system abilities, these formats are not supported on all operating systems. Mtools recognizes
these formats transparently where supported.
W celu sformatowania takich dyskietek powinieneś użyć narzędzia odpowiedniego do systemu operacyjnego.
Dla Linuksa, odpowiednie narzędzia obsługi dyskietek można znaleźć w pakiecie fdutils w następujących
miejscach:
http://www.fdutils.linux.lu/.
Dalszych szczegółów szukaj w dokumentacji dołączonej do tego pakietu. Należy użyć superformat, by
sformatować dyskietkę w dowolnym z formatów oprócz XDF, oraz xdfcopy do formatowania XDF.
Więcej sektorów
Najstarszą metodą umieszczenia większej ilości danych na dyskietce jest użycie większej liczy sektorów i
cylindrów. Mimo, że standardowy format używa 80 cylindrów i 18 sektorów (na 3,5" dyskietkach dużej
gęstości), to możliwe jest użycie do 83 cylindrów (na większości napędów) i do 21 sektorów. Metoda ta
pozwala na zapisanie do 1743K na dyskietce 3,5"HD. Dyskietki o 21 sektorach są jednak dwukrotnie
wolniejsze od standardowych dyskietek o 18 sektorach, gdyż sektory są upakowane tak blisko siebie, że
zachodzi potrzeba ich przeplotu. Problem ten nie istnieje przy formatach o 20 sektorach.
Formaty te są obsługiwane przez liczne shareware'owe DOSowe programy narzędziowe takie jak fdformat i
vgacopy. W swej nieskończonej arogancji Bill Gate$ wierzył, że to on to wynalazł i nazwał je "dyskami
DMF" lub "Windows formatted disks". W rzeczywistości, rozwiązanie to istniało już od lat! Mtools
obsługują te formaty w Linuksie, SunOS oraz DELL Unix PC.
Większe sektory
Użycie większych sektorów umożliwia przekroczenie pojemności możliwej do uzyskania przy standardowych
sektorach 512-bajtowych. Powodem jest nagłówek sektora. Nagłówek sektora ma taki sam rozmiar, niezależnie
od liczby bajtów danych w sektorze. Możemy zatem zaoszczędzić nieco miejsca używając mniejszej liczby
większych sektorów. Na przykład, 1 sektor 4-kilobajtowy zabiera tylko jedno miejsce na nagłówek, podczas
gdy 8 sektorów po 512 bajtów ma 8 nagłówków, przy tej samej ilości danych użytkowych.
Metoda ta umożliwia przechowanie do 1992K na dyskietkach 3,5HD.
Mtools obsługują te formaty tylko w Linuksie.
2m
Format 2m został pierwotnie wynaleziony przez Ciriaco Garcia de Celis. On również używa większych niż
zwykle sektorów, by pomieścić więcej danych na dyskietce. Posługuje się jednak standardowym formatem (18
sektorów po 512 bajtów każdy) na pierwszym cylindrze, by ułatwić obsługę tych dyskietek w DOS-ie.
Faktycznie, metoda ta pozwala na użycie sektora startowego (bootsector) o standardowym rozmiarze,
zawierającego opis, jak powinna być odczytana reszta dyskietki.
Wadą tego rozwiązania jest to, że pierwszy cylinder może pomieścić mniej danych niż pozostałe. Niestety,
DOS potrafi obsługiwać wyłącznie dyskietki o tej samej ilości danych na każdej ścieżce. A zatem 2m ukrywa
fakt, iż pierwsza ścieżka zawiera mniej danych przez użycie shadow FAT. (Zwykle DOS przechowuje FAT w dwu
identycznych kopiach, dla dodatkowego bezpieczeństwa. XDF przechowuje tylko jedną kopię, ale mówi
DOS-owi, że przechowuje dwie. W ten sposób oszczędzane jest miejsce, jakie byłoby zajęte przez drugą
kopię FAT). Oznacza to również, że nie powinno się nigdy używać dyskietek 2m do zapisywania czegokolwiek
innego niż system plików DOS.
Mtools obsługują te formaty tylko w Linuksie.
XDF
XDF jest formatem dużej gęstości używanym przez OS/2. Umożliwia przechowywanie na dyskietce do 1840K.
Jest to mniej niż najlepsze formaty 2m, ale jego główną zaletą jest szybkość: 600 milisekund na ścieżkę.
Jest to szybciej niż dla formatu 21-sektorowego i prawie tak szybko jak dla standardowego formatu o 18
sektorach. Chcąc zapewnić dostęp do tych dyskietek, należy sprawdzić, że mtools zostały skompilowane z
obsługą XDF i ustawić zmienną use_xdf dla napędu w pliku konfiguracyjnym. Szczegóły można znaleźć w
rozdziałach Kompilowanie mtools i Różne zmienne. Szybki dostęp XDF osiągalny jest przy jądrze Linuksa
nowszym niż 1.1.34.
Mtools obsługuje ten format tylko w Linuksie.
Ostrzeżenie / Uwaga dystrybutorzy: mtools skompilowane pod jądrem Linuksa nowszym niż 1.3.34 nie będzie
działać przy starszym jądrze. Skompilowane jednak na starszym jądrze działa nadal na nowszym, z wyjątkiem
tego, że dostęp XDF jest wolniejszy. Zaleca się, by autorzy dystrybucji dołączali binaria mtools
skompilowane wyłącznie pod jądrze starszym niż 1.3.34, aż do ukazania się 2.0. Po ukazaniu się 2.0 mogą
(i powinny) być rozpowszechniane binaria mtools kompilowane pod nowszymi jądrami. Binaria mtools
kompilowane pod jądrami starszymi niż 1.3.24 nie będą działać przy żadnym z jąder 2.1 lub późniejszym.
Kody zakończenia
Wszystkie polecenia mtools zwracają 0 w przypadku powodzenia, 1 przy kompletnym niepowodzeniu lub 2 przy
częściowym. Wszystkie polecenia mtools przed pracą dokonują pewnych sprawdzeń poprawności, by upewnić
się, że dysk jest rzeczywiście dyskiem MS-DOS (a nie, powiedzmy, dyskiem systemu ext2 czy MINIX).
Kontrole te mogą odrzucić dyski częściowo uszkodzone, które mimo to mogą być czytelne. Można uniknąć tych
kontroli przez ustawienie zmiennej środowiska MTOOLS_SKIP_CHECK lub odpowiedniej zmiennej pliku
konfiguracyjnego (patrz rozdział Zmienne globalne w mtools(5)).
BŁĘDY
Niefortunnym efektem ubocznym odgadywania poprawnego urządzenia (przy obsługiwaniu wielu pojemności
dyskietek) jest sporadyczny komunikat o błędzie ze sterownika urządzenia. Może być on spokojnie
zignorowany.
Kod sprawdzający formatowanie zatyka się na dyskietkach 1.72M formatowanych przy użyciu mformat z mtools
wersji wcześniejszych niż 2.0.7. Należy ustawić zmienną środowiska MTOOLS_FAT_COMPATIBILITY (lub
odpowiednią zmienną pliku konfiguracyjnego, patrz Zmienne globalne w mtools(5)), by pominąć sprawdzanie
fat.
Zobacz także
floppyd_installtest mattrib mbadblocks mcd mclasserase mcopy mdel mdeltree mdir mdu mformat minfo
mkmanifest mlabel mmd mmount mmove mrd mren mshortname mshowfat mtoolstest mtype
T◈UMACZENIE
Autorami polskiego tłumaczenia niniejszej strony podręcznika są: Robert Luberda <robert@debian.org>
Niniejsze tłumaczenie jest wolną dokumentacją. Bliższe informacje o warunkach licencji można uzyskać
zapoznając się z GNU General Public License w wersji 3 lub nowszej. Nie przyjmuje się ŻADNEJ
ODPOWIEDZIALNOŚCI.
Błędy w tłumaczeniu strony podręcznika prosimy zgłaszać na adres listy dyskusyjnej manpages-pl-
list@lists.sourceforge.net.
mtools-4.0.32 10 lipca 2021 mtools(1)